HCC – pierwotny rak wątroby

HCC – Hepatocellular carcinoma – Pierwotny nowotwór wewnątrzkomórkowy wątroby

Data publikacji: luty 2017 rok

Placówki leczące HCC (pierwotny rak wewnątrzkomórkowy wątroby) w Polsce za pomocą leku Nexavar® (Sorafenib) , z podziałem na województwa.

Lista placówek z podziałem na województwa, ułożona alfabetycznie zajmujących się leczeniem onkologicznym pierwotnego nowotworu wątroby. Może być pomocna tym, którzy z diagnozą raka wątroby szukają profesjonalnej opieki medycznej. Wierzę, że mój trud w wykonaniu tej listy nie pójdzie na marne. Trzymam kciuki, aby leczenie przyniosło jak najlepsze rezultaty.

DOLNOŚLĄSKIE

WAŁBRZYCH – SPECJALISTYCZNY SZPITAL IM. DR A. SOKOŁOWSKIEGO
UL. SOKOŁOWSKIEGO 4 , TEL. 74 64 89 742 (centrala), URL: www.zdrowie.walbrzych.pl

LUBIN – MIEDZIOWE CENTRUM ZDROWIA S.A.
UL. M. SKŁODOWSKIEJ-CURIE 54, TEL. 76 846 04 17 (sekretariat), URL: www.mcz.pl

ŚWIDNICA – SAMODZIELNY PUBLICZNY ZESPÓŁ OPIEKI ZDROWOTNEJ („LATAWIEC”)
UL. LEŚNA 27-29 , TEL. 74 851 71 00, URL: www.szpital.swidnica.pl

JELENIA GÓRA – WOJEWÓDZKIE CENTRUM SZPITALNE KOTLINY JELENIOGÓRSKIEJ
UL. OGIŃSKIEGO 6, TEL. 75 753 71 00 (centrala), URL: www.spzoz.jgora.pl

SZKLARSKA PORĘBA – IZERSKIE CENTRUM PULMONOLOGII I CHEMIOTERAPII IZER-MED SPÓŁKA Z O. O.
UL. SANATORYJNA 1 , TEL. 75 75 47 100 , URL: www.izer-med.com.pl

WROCŁAW – 4 WOJSKOWY SZPITAL KLINICZNY Z POLIKLINIKĄ SAMODZIELNY PUBLICZNY ZAKŁAD OPIEKI ZDROWOTNEJ
UL. RUDOLFA WEIGLA 5 , TEL: 71 7210 373 (informacja) , URL: www.4wsk.pl

WROCŁAW – DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM ONKOLOGII
UL. HIRSZFELDA 12 , TEL. 71 36 89 572 (poradnia onkologiczna), URL: www.dco.com.pl

WROCŁAW – UNIWERSYTECKI SZPITAL KLINICZNY IM. JANA MIKULICZA-RADECKIEGO
UL. BOROWSKA 213 , TEL. 71 733 11 10 (informacja), URL: www.usk.wroc.pl

WROCŁAW – WOJEWÓDZKI SZPITAL SPECJALISTYCZNY
UL. KAMIEŃSKIEGO 73A , TEL. 71 32 70 100 , URL: www.wssk.wroc.pl

KUJAWSKO-POMORSKIE

BYDGOSZCZ – CENTRUM ONKOLOGII IM. PROF. FRANCISZKA ŁUKASZCZYKA
UL. I. ROMANOWSKIEJ 2 , TEL. 52 374 31 10 , URL: www.co.bydgoszcz.pl

TORUŃ – WOJEWÓDZKI SZPITAL ZESPOLONY IM. L. RYDYGIERA
UL. ŚW. JÓZEFA 53-59 , TEL. 56 679 31 00 , URL: www.szpital-bielany.torun.pl

LUBELSKIE

LUBLIN – CENTRUM ONKOLOGII ZIEMI LUBELSKIEJ IM. ŚW. JANA Z DUKLI
UL. DR. K. JACZEWSKIEGO 7 , TEL. 81 454 1000 (centrala), URL: www.cozl.eu

LUBUSKIE

GORZÓW WLKP. – WIELOSPECJALISTYCZNY SZPITAL WOJEWÓDZKI SP. Z O. O.
UL. JANA DEKERTA 1 , TEL. 95 733 12 00 (informacja), URL: www.szpital.gorzow.pl

ZIELONA GÓRA – WOJ. SZPITAK KLINICZNY IM. K. MARCINKOWSKIEGO SP. Z O. O.
UL. ZYTY 26 , TEL. 68 32 96 200 , URL: www.szpital.zgora.pl

ŁÓDZKIE

ŁODŹ – SAMODZIELNY PUBLICZNY ZAKŁAD OPIEKI ZDROWOTNEJ MSWiA
UL. PÓŁNOCNA 42 , TEL. 42 634 11 00 (centrala), URL: www.zozmswlodz.pl

ŁODŹ – WOJEWÓDZKI SZPITAL SPECJALISTYCZNY IM. M. KOPERNIKA
UL. PABIANICKA 62 , TEL. 42 689 50 00 (informacja), URL: szpitale.lodzkie.pl/kopernik

MAŁOPOLSKIE

KRAKÓW – CENTRUM ONKOLOGII – INSTYTUT IM. MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE
UL. GARNCARSKA 11 , TEL. 12 634 80 00 (centrala) , 12 63 48 478 (koordynator leczenia onkologicznego) , URL: www.onkologia.krakow.pl

KRAKÓW – SAMODZIELNY PUBLICZNY ZAKŁAD OPIEKI ZDROWOTNEJ SZPITAL UNIWERSYTECKI
UL. KOPERNIKA 36 , TEL. 12 424 70 00 , URL: www.su.krakow.pl

KRAKÓW – SZPITAL SPECJALISTYCZNY IM. LUDWIKA RYDYGIERA SP. Z O. O.
OS. ZŁOTEJ JESIENI 1 , TEL. 12 64 68 000 (centrala), URL: www.szpitalrydygier.pl

TARNÓW – SZPITAL WOJEWÓDZKI IM. ŚW. ŁUKASZA SPZOZ
UL. LWOWSKA 178A , TEL. 14 6315 000 (centrala) , URL: www.lukasz.med.pl

MAZOWIECKIE

RADOM – MAZOWIECKI SZPITAL SPECJALISTYCZNY SP. Z O. O.
UL. JULIANA ALEKSANDROWICZA 5 , TEL. 48 361 30 00 (centrala), URL: www.wss.com.pl

SIEDLCE – MAZOWIECKI SZPITAL WOJEWÓDZKI SP. Z O.O.
UL. PONIATOWSKIEGO 26 , TEL. 25 64 03 301 (rejestracja) , URL: www.szpital.siedlce.pl

WARSZAWA – CENTRALNY SZPITAL KLINICZNY MSW
UL. WOŁOSKA 137 , TEL. 22 508 20 00 (telefon centralny), URL: www.cskmswia.pl

WARSZAWA – SAMODZIELNY PUBLICZNY CENTRALNY SZPITAL KLINICZNY
UL. BANACHA 1A , TEL. 22 59 91 000 (centrala), URL: www.spcsk.pl

WARSZAWA – CENTRUM ONKOLOGII – INSTYTUT IM. MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE
UL. WAWELSKA 15B , TEL. 22 546 29 35 (poradnia onkologiczna), URL: www.coi.waw.pl

WARSZAWA – MAGODENT SPÓŁKA Z O. O.
UL. GEN. A. E. FIELDORFA „NILA” 40 , TEL. 22 430 87 00 , URL: www.magodent.pl

WARSZAWA – WOJSKOWY INSTYTUT MEDYCZNY
UL. SZASERÓW 128 , TEL. 261 817 666 , 22 810 80 89 , URL: www.wim.mil.pl

OPOLSKIE 

OPOLE – SAMODZIELNY PUBLICZNY ZAKŁAD OPIEKI ZDROWOTNEJ – OPOLSKIE CENTRUM ONKOLOGII IM. PROF. T. KOSZAROWSKIEGO
UL. KATOWICKA 66A , TEL. 77 441 601, URL: www.onkologia.opole.pl

PODKARPACKIE  

BRZOZÓW – SZPITAL SPECJALISTYCZNY PODKARPACKI OŚRODEK ONKOLOGICZNY IM. KS. B. MARKIEWICZA
UL. KS. JÓZEFA BIELAWSKIEGO 18 , TEL. 13 43 095 00 (informacja), URL: www.szpital-brzozow.pl

RZESZÓW – MRUKMED LEKARZ BEATA MADEJ-MRUK I PARTNER, SPÓŁKA PARTNERSKA
UL. PARTYZANTÓW 30A , TEL. 17 853 07 28 , URL: www.mrukmed.pl

RZESZÓW – KLINICZNY SZPITAL WOJEWÓDZKI NR 1 IM. FRYDERYKA CHOPINA
UL. FRYDERYKA SZOPENA 2, TEL. 17 86 66 000 , URL: www.szpital.rzeszow.pl

TARNOBRZEG – WOJEWÓDZKI SZPITAL IM. ZOFII Z ZAMOYSKICH TARNOWSKIEJ
UL. SZPITALNA 1 , TEL. 15 812 33 55 (rejestracja poradni onkologicznej) , URL: www.szpitaltbg.pl

PODLASKIE 

BIAŁYSTOK – BIAŁOSTOCKIE CENTRUM ONKOLOGII IM. MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE
UL. OGRODOWA 12 , TEL. 85 664 67 11 (centrala), URL: www.onkologia.bialystok.pl

POMORSKIE

GDAŃSK – SZPITAL IM. MIKOŁAJA KOPERNIKA (COPERNICUS)
UL. NOWE OGRODY 1-6 , TEL. 58 764 01 00, URL: www.copernicus.gda.pl

SŁUPSK – SZPITAL SPECJALISTYCZNY
UL. PROF. LOTHA 26 , TEL. 59 84 60 100 , URL: www.szpital.slupsk.pl

ŚLĄSKIE

BIELSKO-BIAŁA – BESKIDZKIE CENTRUM ONKOLOGII-SZPITAL MIEJSKI IM.JANA PAWŁA II
UL. WYZWOLENIA 18 , TEL. 33 498 40 01 (centrala), URL: www.szpital.bielsko.pl

BYTOM – SPZOZ WOJEWÓDZKI SZPITAL SPECJALISTYCZNY NR 4
Al. LEGIONÓW 10 , TEL. 32 281 02 71 do 77 (centrala) , URL: www.szpital4.bytom.pl

CZĘSTOCHOWA – WOJEWÓDZKI SZPITAL SPECJALISTYCZNY IM. N.M.P.
UL. BIALSKA 104/118 , TEL. 34 367 32 06 (rejestracja onkologiczna), URL: www.szpitalparkitka.com.pl

GLIWICE – CENTRUM ONKOLOGII – INSTYTUT IM. MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE
UL. WYBRZEŻE ARMII KRAJOWEJ 15 , TEL. 32 278 86 66, 32 278 87 77 (centrala) , URL: www.io.gliwice.pl

KATOWICE – SAMODZIELNY PUBLICZNY SZPITAL KLINICZNY IM. ANDRZEJA MIELĘCKIEGO ŚLĄSKIEGO UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO
UL. FRANCUSKA 20/24, TEL. 32 259 12 00 (centrala), URL: www.spskm.katowice.pl

KATOWICE – SP SZPITAL KLINICZNY NR 7 ŚLĄSKIEGO UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO ; GÓRNOŚLĄSKIE CENTRUM MEDYCZNE IM. PROF. LESZKA GIECA
UL. ZIOŁOWA 45-47 , TEL. 32 359 80 00 , URL: www.gcm.pl

KATOWICE – KATOWICKIE CENTRUM ONKOLOGII
UL. RACIBORSKA 26 , TEL. 32 42 00 100 , URL: www.kco.katowice.pl

RYBNIK – SAMODZIELNY PUBLICZNY ZAKŁAD OPIEKI ZDROWOTNEJ WOJEWÓDZKI SZPITAL SPECJALISTYCZNY NR 3
UL. ENERGETYKÓW 46 , TEL. 32 42 91 251 , URL: www.szpital.rybnik.pl

ŚWIĘTOKRZYSKIE  

KIELCE – ŚWIĘTOKRZYSKIE CENTRUM ONKOLOGII SAMODZIELNY PUBLICZNY ZAKŁAD OPIEKI ZDROWOTNEJ
UL. ARTWIŃSKIEGO 3, TEL. 41 367 4208 (call-center), URL: www.onkol.kielce.pl

WARMIŃSKO-MAZURSKIE

ELBLĄG – WOJEWÓDZKI SZPITAL ZESPOLONY
UL. KRÓLEWIECKA 146 , TEL. 55 239 59 00, 55 234 41 11 (centrala), URL: www.szpital.elblag.pl

EŁK – 108 SZPITAL WOJSKOWY Z PRZYCHODNIĄ SAMODZIELNY PUBLICZNY ZAKŁAD OPIEKI ZDROWOTNEJ
UL. KOŚCIUSZKI 30 , TEL. 87 621 99 89 (rejestracja secjalistyczna), URL: www.108spzoz.elk.pl

OLSZTYN – SAMODZIELNY PUBLICZNY ZAKŁAD OPIEKI ZDROWOTNEJ MSWiA Z WARMIŃSKO-MAZURSKIM CENTRUM ONKOLOGII
UL. WOJSKA POLSKIEGO 37, TEL. 89 539 84 00 (centrala), URL: www.poliklinika.net

WIELKOPOLSKIE 

KONIN – WOJEWÓDZKI SZPITAL ZESPOLONY
UL. SZPITALNA 45, TEL. 63 240-40-00 , URL: www.szpital-konin.pl

PLESZEW – PLESZEWSKIE CENTRUM MEDYCZNE SP. Z O.O.
UL. POZNAŃSKA 125A , TEL. 62 74 20 900 (informacja), URL: www.szpitalpleszew.pl

POZNAŃ – WIELKOPOLSKIE CENTRUM ONKOLOGII IM. MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE
UL. GARBARY 15 , TEL. 61 88 50 557 (rejestracja), URL: www.wco.pl

POZNAŃ – SZPITAL KLINICZNY PRZEMIENIENIA PAŃSKIEGO UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO IM. KAROLA MARCINKOWSKIEGO
UL. DŁUGA 1/2 , TEL. 61 854 90 00 (centrala), URL: www.skpp.edu.pl

POZNAŃ – CENTRUM MEDYCZNE HCP SP. Z O.O. NZOZ CENTRUM MEDYCZNE HCP
UL. 28 CZERWCA 1956 NR 194 , TEL. 61 641 40 95 (centrum onkoterapii), URL: www.centrum-medyczne-hcp.pl  (www.euromedic.pl)

ZACHODNIOPOMORSKIE  

KOSZALIN – SZPITAL WOJEWÓDZKI IM. M. KOPERNIKA
UL. CHAŁUBIŃSKIEGO 7 , TEL. 94 34 88 400 (centrala), URL: www.swk.med.pl

SZCZECIN – ZACHODNIOPOMORSKIE CENTRUM ONKOLOGII
UL. STRZAŁOWSKA 22 , TEL. 91 42 51 410 , URL: www.onkologia.szczecin.pl

SZCZECIN – SAMODZIELNY PUBLICZNY SZPITAL KLINICZNY NR 2 POMORSKIEGO UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO
UL. POWSTAŃCÓW WIELKOPOLSKICH 72 , TEL. 91 466 10 00 , URL: www.spsk2-szczecin.pl


ARTYKUŁ:

„Markery biochemiczne pierwotnego nowotworu wątroby”

Krzysztof Kurek, Andrzej Habior

Biochemical markers of hepatocelullar carcinoma
Klinika Gastroenterologii CMKP, Centrum Onkologii – Instytut w Warszawie
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Eugeniusz Butruk

Streszczenie.

Zapadalność na pierwotnego raka wątroby należy do najwyższych wśród nowotworów złośliwych na świecie. Wyodrębniono grupy wysokiego ryzyka hepatoma, do których należą przede wszystkim pacjenci z marskością oraz wirusowym zapaleniem wątroby typu B i C. Trwają badania nad optymalnym schematem badań przesiewowych w tych grupach chorych. Powszechnie akceptowany schemat polegający na powtarzanym badaniu ultrasonograficznym oraz oznaczaniu stężenia AFP w surowicy nie wydłuża przeżycia pacjentów. Niezadowalająca czułość i swoistość alfa-fetoproteiny w wykrywaniu HCC były punktem wyjścia badań nad innymi biochemicznymi markerami tego nowotworu, jak des-g-karboskyprotrombina, ferrytyna, TNF, czy a-L-fukozydaza. Poza a-L-fukozydazą, która jest słabo poznana, wartość diagnostyczna pozostałych markerów nie jest wysoka. Konieczne są dalsze badania nad już wykrytymi i nowymi markerami biochemicznymi pierwotnego raka wątroby.

Pierwotny rak wątroby (rak wątrobowo-komórkowy, hepatoma, ang. hepatocellular carcinoma – HCC) jest jednym z najczęściej występujących na świecie nowotworów złośliwych, stanowi przyczynę ponad miliona zgonów rocznie. Zapadalność na pierwotnego raka wątroby waha się w zależności od regionu geograficznego i jest najniższa w krajach północnej Europy i w Stanach Zjednoczonych, gdzie nie przekracza 10/100 000 mieszkańców na rok, a najwyższa w Afryce i Azji Południowo-Wschodniej, gdzie osiąga 100/100 000 mieszkańców na rok. Dane epidemiologiczne dotyczące HCC w Polsce są ubogie. Według Koszarowskiego i Nowackiego zapadalność na HCC w Polsce wynosiła w 1993 roku 5,7/100 000 mężczyzn oraz 2,7/100 000 kobiet na rok (11). Wieloletnie badania nad epidemiologią pierwotnego raka wątroby doprowadziły do wyodrębnienia grup zwiększonego ryzyka wystąpienia tego nowotworu. Wyniki prospektywnego badania, jakie przeprowadzono na Tajwanie wskazują, że względne ryzyko HCC wśród zakażonych wirusem B zapalenia wątroby (HBV) przekracza 100 (3). Wiadomo również, że do grup zwiększonego ryzyka HCC należą osoby zakażone wirusem C zapalenia wątroby (HCV) (względne ryzyko porównywalne z zakażeniem wirusem typu B), pacjenci z marskością niezależnie od etiologii, z alkoholową chorobą wątroby, a w mniejszym stopniu chorzy na hemochromatozę, tyrozynemię, a także kobiety stosujące doustną antykoncepcję oraz osoby przyjmujące sterydy anaboliczne. Zdefiniowanie populacji pacjentów szczególnie narażonych na wystąpienie hepatoma oraz dane wskazujące na wydłużenie przeżycia w grupie chorych, u których nowotwór został wykryty we wczesnym stadium, stały się bodźcem do stworzenia programu badań przesiewowych. Dość powszechnie akceptowany schemat tych badań obejmuje ocenę ultrasonograficzną wątroby oraz oznaczanie stężenia alfa-fetoproteiny (AFP) w surowicy w różnych odstępach czasu.

Obecnie analizuje się wartość diagnostyczną i prognostyczną innych biochemicznych markerów HCC.

Alfa-fetoproteina (AFP).

Alfa-fetoproteina jest glikoproteiną syntetyzowaną w okresie płodowym przez ciałko żółte i wątrobę, a w ilościach śladowych także przez komórki błony śluzowej przewodu pokarmowego. Po porodzie stężenie AFP w surowicy noworodka spada i od 6-10 miesiąca życia uzyskuje stałą wartość 4-20 ng/ml. Autorzy fińscy stwierdzili, że u 78% do 89% pacjentów z pierwotnym rakiem wątroby stężenie AFP w surowicy przekracza 50 ng/ml i rośnie wraz ze średnicą guza (24). Wyniki prac, w których grupę badaną stanowili pacjenci z pierwotnym rakiem wątroby o małej średnicy guza wskazują na niską wartość diagnostyczną alfa-fetoproteiny w tej grupie chorych. Przy założeniu, że górna granica prawidłowego stężenia AFP w surowicy wynosi 20 ng/ml, czułość wykrywania HCC wynosiła 39%, zaś przy przyjęciu za górną granicę normy 100 ng/ml malała do 13% (21). Dopiero przy założeniu, że górna granica prawidłowego stężenia AFP w surowicy wynosi 3000 ng/ml, swoistość alfa-fetoproteiny w rozpoznawaniu HCC przekracza 99% i maleje wraz z obniżaniem powyższej wartości. Dowiedziono, że wartość diagnostyczna AFP w wykrywaniu pierwotnego raka wątroby jest różna w zależności od grupy badanej. Wśród pacjentów zakażonych HBV swoistość AFP w wykrywaniu pierwotnego raka wątroby oceniono na 50%, podczas gdy wśród osób nie zakażonych wynosiła ona 78% (13). Odsetek pacjentów z HCC, u których stężenie AFP w surowicy jest podwyższone, waha się również w zależności od regionu geograficznego i jest większy na obszarach o znacznej częstości występowania HCC, tj. na Dalekim Wschodzie i w Afryce Południowej w porównaniu z Europą i Ameryką Północną (93% vs 70% pacjentów ze stężeniem AFP powyżej 20 ng/ml) (7). Wydaje się, że podstawową rolę odgrywa tu zmienność rasowa (nieprawidłowo wysokie stężenie AFP stwierdza się u 51% białych pacjentów z pierwotnym rakiem wątroby i u 75% do 95% chorych z ras innych niż biała) (20). Stężenie alfa-fetoproteiny w surowicy wzrasta również w innych chorobach, m.in. w wirusowym zapaleniu wątroby, a także u pacjentów z guzami jajnika i jąder wywodzącymi się z komórek zarodkowych, guzami przerzutowymi do wątroby (5-10%) oraz nowotworami złośliwymi przewodu pokarmowego – w tym w raku trzustki (24%), raku żołądka (15%) i raku jelita grubego (3%) i rzadziej w raku pęcherzyka żółciowego (17). Jedynie u pojedynczych pacjentów z powyższymi chorobami miano AFP przekracza 400 ng/ml. Wzrost stężenia alfa-fetoproteiny stwierdza się także u palaczy tytoniu oraz kobiet w ciąży. Hayward i wsp. przeprowadzili badanie polegające na systematycznym (powtarzanym co 6 miesięcy) oznaczaniu antygenu s wirusa B zapalenia wątroby (HBsAg) wśród 53 000 rdzennych mieszkańców Alaski, którzy stanowili 75% ogólnej populacji. Spośród 1487 nosicieli HBsAg, u 349 (23%) stwierdzono podwyższone stężenie AFP w surowicy. Kobiety w ciąży stanowiły 73% pacjentów z tej grupy (9).

Badania nad strukturą chemiczną alfa-fetoproteiny wykazały zmienność w obrębie łańcuchów cukrowych tworzących cząsteczkę związku, warunkującą powinowactwo AFP do lektyn, w tym do Lens culinaris. Frakcję AFP o wysokim powinowactwie do lektyn oznaczono skrótem AFP-L3 i nazwano fukozylowaną odmianą alfa-fetoproteiny. Aoyagi i wsp. udowodnili, że indeks fukozylacji AFP (definiowany jako odsetek AFP o wysokim powinowactwie do lektyn w całkowitej puli alfa-fetoproteiny) jest znamiennie wyższy wśród chorych z pierwotnym rakiem wątroby (42% ą 30%) w porównaniu z grupą pacjentów z chorobami wątroby o etiologii innej niż nowotworowa (4% ą 6%) (p <0,001). Czułość i swoistość badania indeksu fukozylacji AFP w wykrywaniu pierwotnego raka wątroby wynosiły odpowiednio 70% i 96%. W porównaniu z badaniem stężenia alfa-fetoproteiny w surowicy standardową metodą immunoenzymatyczną, obie wartości były znamiennie statystycznie wyższe (2). Wyniki innej pracy tego samego autora wskazują z kolei na brak znamiennej statystycznie różnicy w wartości indeksu fukozylacji u pacjentów z HCC w porównaniu z chorymi z nowotworami przerzutowymi do wątroby (odpowiednio 76% ą 25% oraz 42 ą 30%) (1). Co więcej, czułość oznaczania indeksu fukozylacji AFP w wykrywaniu pierwotnego raka wątroby o małej średnicy guza (< 2 cm) nie wykazuje wyższości nad oznaczaniem całkowitego stężenia alfa-fetoproteiny metodą standardową (12). Oznaczanie stężenia AFP w surowicy stanowi podstawę stosowanych obecnie programów badań przesiewowych, do których kwalifikowani są chorzy z grup wysokiego ryzyka pierwotnego raka wątroby. Warto podkreślić, że przekonanie o wartości tego typu badań nie znajduje jednoznacznego potwierdzenia w piśmiennictwie. Autorzy włoscy prospektywnie zbadali 447 pacjentów z wyrównaną marskością wątroby i w ciągu trwającego średnio 48 miesięcy okresu obserwacji polegającej na powtarzanym badaniu ultrasonograficznym oraz oznaczaniu stężenia AFP wykryli pierwotnego raka wątroby u 77 z nich (18%). Raka stwierdzono u 15 z 20 pacjentów ze stale podwyższonym stężeniem AFP w surowicy (75%), u 14 spośród 100, u których stężenie AFP było okresowo podwyższone (14%) oraz u 14 z 245 z prawidłowym poziomem AFP (5,7%) (5). Wartość diagnostyczną AFP w pierwotnym raku wątroby oceniano w badaniach prospektywnych nie znajdując jednoznacznych dowodów na wydłużenie przeżycia wśród chorych, u których oznaczano stężenie alfa-fetoproteiny w surowicy. Autorzy chińscy oznaczali AFP u 14794 mieszkańców Szanghaju zakażonych wirusem B zapalenia wątroby. Badanie wykonywano co 6 miesięcy, podwyższone (przekraczające 20 ng/ml) stężenie AFP stanowiło podstawę do wykonania badania ultrasonograficznego. Pomimo, że 18% wykrytych w ten sposób pierwotnych raków wątroby miało średnicę poniżej 3 cm, to w tej grupie chorych nie uzyskano wydłużenia przeżycia w porównaniu z pacjentami z guzem o większej średnicy. Interpretację wyników badania utrudnia fakt, że w przypadku wielu pacjentów z guzem o małej średnicy nie zastosowano właściwego, potencjalnie radykalnego leczenia chirurgicznego (16). Brak wpływu badań przesiewowych wykorzystujących AFP na wydłużenie przeżycia pacjentów z grup podwyższonego ryzyka HCC potwierdzają także inne prace (18, 27). Odmienne są wyniki badania Okudy i wsp., którzy twierdzą, że odsetek trzyletniego przeżycia pacjentów, u których dzięki powtarzanemu oznaczaniu AFP wykryto potencjalnie resekcyjnego pierwotnego raka wątroby jest wyższy w porównaniu z chorymi z rakiem nieresekcyjnym lub leczonym zachowawczo (57% vs 10%) (22). Alfa-fetoproteina, szeroko wykorzystywana w diagnostyce pierwotnego raka wątroby, jest również przydatna w prognozowaniu nawrotu choroby oraz monitorowaniu jej przebiegu. Shimada i wsp. wykazali, że odsetek trzyletniego przeżycia pacjentów leczonych chirurgicznie z powodu pierwotnego raka wątroby z podwyższonym stężeniem AFP w surowicy jest znamiennie statystycznie niższy w porównaniu z grupą chorych, w której miano alfa-fetoproteiny jest prawidłowe (odpowiednio 62,8% i 77,6%; p <0,05). Analogicznie, odsetek trzyletniego przeżycia bez choroby jest wśród pacjentów z nieprawidłowym wynikiem badania AFP niższy w porównaniu z chorymi, u których stężenie alfa-fetoproteiny pozostaje w granicach normy (odpowiednio 22,7% i 45,6%; p <0,01) (25). AFP jest najczęściej wykorzystywanym biochemicznym markerem HCC, jednak czułość, a w szczególności swoistość a-fetoproteiny w wykrywaniu tego nowotworu są niedostateczne. Od lat trwają próby zastąpienia AFP innym związkiem, którego oznaczenie byłoby równie proste, a wartość diagnostyczna większa.

Des-g-karboksyprotrombina (DCP)

Des-g-karboksyprotrombina (ang. des-g-carboxy prothrombin – DCP) jest nieczynną biologicznie, pozbawioną zdolności wiązania wapnia, nieprawidłową protrombiną. Po raz pierwszy wykryto ją w surowicy pacjentów leczonych dikumarolem, antagonistą witaminy K. Jest również obecna u chorych z deficytem witaminy K (stąd powszechnie używany w piśmiennictwie anglosaskim skrót PIVKA-II – protein induced by vitamin K absence or antagonist) oraz leczonych niektórymi antybiotykami. W 1984 roku Liebman i wsp. (15) stwierdzili wzrost stężenia DCP u pacjentów z pierwotnym rakiem wątroby. Zjawisko to prawdopodobnie odzwierciedla nadprodukcję protrombiny przez zmienione nowotworowo hepatocyty. Oznaczana prostymi metodami (enzymatycznymi, immunochemicznymi i radioimmunologicznymi z wykorzystaniem przeciwciał mono- i poliklonalnych) DCP jest szeroko wykorzystywana nie tylko w diagnostyce HCC, ale również w monitorowaniu progresji choroby. Dane dotyczące czułości i swoistości DCP w wykrywaniu HCC w porównaniu z oznaczaniem stężenia AFP jako metodą referencyjną nie są jednak jednoznaczne. Izuno i wsp. badali prospektywnie 137 pacjentów z marskością wątroby oznaczając w odstępach 1-3- miesięcznych stężenie AFP i DCP w surowicy oraz wykonując co trzy miesiące badanie ultrasonograficzne wątroby. Spośród 35 pacjentów, u których w trakcie obserwacji wykryto pierwotnego raka wątroby, u ośmiu (22,9%) stężenie DCP było wyższe od 0,1 AU/ml. U wszystkich pacjentów z tej grupy średnica guza przekraczała 2 cm lub występowały liczne guzy w wątrobie albo rozlany naciek obejmujący znaczną część narządu. Guzy mniejsze, potencjalnie resekcyjne, były wykrywane ultrasonograficznie lub w oparciu o nieprawidłowy wynik badania alfa-fetoproteiny w surowicy. Ci sami autorzy retrospektywnie ocenili dane 351 pacjentów z pierwotnym rakiem wątroby, u których oznaczano stężenie DCP i AFP w surowicy. Wzrost stężenia alfa-fetoproteiny stwierdzono u 14,0% chorych, a u 35,3% podwyższone było miano obu markerów. Izolowany wzrost stężenia DCP obserwowano w 21,7% przypadków, u 29,1% pacjentów wynik obu oznaczeń był prawidłowy. Odsetek pacjentów z guzem o średnicy poniżej 3 cm i podwyższonym stężeniem des-g-karboksyprotrombiny w surowicy był bardzo niski i wynosił 13,0%, podczas gdy nieprawidłowo wysokie miano AFP stwierdzono u 22,0% chorych z tej grupy. U 32,0% pacjentów podwyższone było stężenie co najmniej jednego z badanych markerów (10). Niejednoznaczna jest również wartość DCP w prognozowaniu przebiegu pierwotnego raka wątroby. Według Shimady i wsp. nie ma istotnej statystycznie różnicy w odsetku trzyletniego przeżycia u leczonych chirurgicznie pacjentów z pierwotnym rakiem wątroby i podwyższonym stężeniem DCP w porównaniu z chorymi, u których stężenie des-g-karboksyprotrombiny jest prawidłowe (odpowiednio 65,2% i 75,7%; p <0,10). Dopiero nieprawidłowy wynik jednoczesnego oznaczenia AFP i DCP jest niezależnym czynnikiem ryzyka agresywnego przebiegu choroby. W ostatnich latach trwały prace nad ulepszeniem metodyki oznaczania des-g-karboksyprotrombiny. Obecnie ocenia się wartość diagnostyczną testu immunoenzymatycznego o podwyższonej czułości. Okuda i wsp. dowodzą, że nowa metoda pozwala na wykrycie 35% guzów o średnicy poniżej 2 cm i 78,1% o średnicy mniejszej od 3 cm. Odpowiednie wartości dla standardowego testu immunoenzymatycznego wynosiły w ich badaniu 20% i 56,3%. W grupie pacjentów z pierwotnym rakiem wątroby, u których oznaczano w surowicy jednocześnie DCP metodą o podwyższonej czułości oraz AFP, stężenie co najmniej jednego z markerów było podwyższone u 86,7% wszystkich pacjentów, w tym u 78,3% chorych z pojedynczym guzem w wątrobie (23). Wyniki innego badania, przeprowadzonego również przez autorów japońskich, oceniają czułość nowej metody oznaczania stężenia des-g-karboksyprotrombiny mniej optymistycznie. Przy analogicznie wyznaczonej górnej granicy wartości prawidłowego stężenia DCP w surowicy (40 mAU/ml), w grupie 91 pacjentów z pierwotnym rakiem wątroby czułość testu wynosiła 62%, a swoistość 95% (19).

W kontekście powyższych danych należy uznać, że DCP odgrywa w diagnostyce pierwotnego raka wątroby jedynie rolę uzupełniającą. Niska czułość des-g-karboksyprotrombiny w rozpoznawaniu HCC, a szczególnie w wykrywaniu guzów o średnicy poniżej 3 cm sprawia, że oznaczanie stężenia DCP w surowicy jest uzasadnione jedynie w połączeniu z badaniem innych biochemicznych markerów pierwotnego raka wątroby.

a-L-fukozydaza (AFU)

a-L-fukozydaza (ang. alpha-L-fucosidase – AFU) jest enzymem lizosomalnym syntetyzowanym przez wszystkie komórki ssaków. Naturalnym substratem do jej działania są związki cukrowe zawierające w swej cząsteczce L-fukozę. W 1984 roku Deugnier i wsp. udowodnili, że stężenie AFU rośnie u pacjentów z pierwotnym rakiem wątroby i jest w tej grupie chorych znamiennie statystycznie wyższe w porównaniu ze stężeniem AFU u chorych z marskością wątroby i u osób zdrowych (6). Nie udało się, jak dotąd przekonywująco wyjaśnić przyczynę wzrostu stężenia enzymu w surowicy w grupie chorych z hepatoma. Uznawana przez wiele lat za prawdziwą hipoteza, w myśl której u osób z HCC dochodzi do wzmożonej syntezy i wydzielania białek (w tym alfa-L-fukozydazy) przez komórki nowotworowe została podważona przez wyniki badania, w którym udowodniono, że stężenie enzymu w tkance nowotworowej jest niższe niż w surowicy (14). Prace autorów japońskich wskazują, że w przeciwieństwie do AFP i DCP, stężenie AFU w surowicy pacjentów z pierwotnym rakiem wątroby nie zależy od średnicy guza. Podwyższoną aktywność enzymu w surowicy stwierdzono u 71% pacjentów z guzem o średnicy mniejszej od 2 cm, u 76% chorych z guzem poniżej 3 cm i u 78% wszystkich pacjentów z pierwotnym rakiem wątroby. Swoistość podwyższonego stężenia AFU w wykrywaniu pierwotnego raka wątroby była porównywalna ze swoistością AFP oraz niższa od swoistości des-g-karboksyprotrombiny (odpowiednio 79%, 77% i 98%, przy czym za górną granicę prawidłowego stężenia DCP przyjęto 60 mAU/ml, co jest stosunkowo wysoką wartością) (26). Wyniki tej, a także dwóch innych prac, w których czułość AFU w diagnostyce hepatoma przekraczała 70%, a swoistość 90% (6, 8) wskazują, że AFU, wykrywana prostą, tanią i powtarzalną metodą enzymatyczną, może być przydatnym markerem biochemicznym pierwotnego raka wątroby, także w połączeniu z badaniem stężenia alfa-fetoproteiny w surowicy oraz ultrasonografią jamy brzusznej. Stężenie AFU w surowicy pacjentów z hepatoma zależy od czynników rasowych. Wartość tego badania jest mniejsza w populacji czarnych mieszkańców Południowej Afryki, w której czułość i swoistość AFU w wykrywaniu pierwotnego raka wątroby są znamiennie statystycznie niższe w porównaniu z AFP (odpowiednio 75% i 70% vs. 87%i 87%) (4). Piśmiennictwo dotyczące zastosowania AFU w diagnostyce pierwotnego raka wątroby jest ubogie. Ostateczna ocena przydatności a-L-fukozydazy jako biochemicznego markera HCC będzie możliwa po przeprowadzeniu dalszych, prospektywnych badań.

Inne markery HCC

Poszukuje się nowych, doskonalszych markerów biochemicznych HCC, jednak wyniki dotychczasowych badań nie są zachęcające. O małej przydatności wielu markerów, takich jak: antygen CA-19.9, TPA (ang. Tissue Polypeptide Antigen), ferrytyna i czynnik wzrostu TGFa zadecydowała ich niska czułość w wykrywaniu hepatoma. Wyższości nad dotychczas stosowanymi biochemicznymi markerami pierwotnego raka wątroby nie wykazuje również badane w ostatnich latach białko trzustkowe – PAP (ang. pancreatitis-associated protein). Celem badań przesiewowych jest wykrycie nowotworu w stadium umożliwiającym radykalne leczenie. Miarą skuteczności tych badań jest wydłużenie przeżycia u chorych, wśród których są wykonywane. Jednak nie ma jednoznacznych dowodów na wydłużenie przeżycia pacjentów z grup wysokiego ryzyka HCC objętych kosztownymi programami przesiewowymi, u których udało się wykryć raka. Dotyczy to również chorych, u których zgodnie z ogólnie przyjętymi zaleceniami co sześć miesięcy wykonuje się badanie ultrasonograficzne wątroby oraz oznacza stężenie AFP w surowicy. Konieczne są więc dalsze badania nad wykorzystaniem już znanych (np. AFU) lub poszukiwaniem nowych markerów biochemicznych HCC.

Praca finansowana z programu KBN 4PO5D 00815.

Piśmiennictwo

  1. Aoyagi Y. et al.: Cancer 1991, 67:2390.
  2. Aoyagi Y. et al.: Hepatology 1993, 17:50.
  3. Beasley R.P. et al.: Lancet 1981, 2:1129.
  4. Bukofzer S.: Br J Cancer 1989, 59:417.
  5. Colombo M. et al.: N Engl J Med 1991, 10:675.
  6. Deugnier Y. et al.: Hepatology 1984, 4:889.
  7. Di Bisceglie A.M. et al.: Hepatology 1998, 28:1161.
  8. Giardina M.G. et al.: Cancer 1992, 70:1044.
  9. Heyward W.L. et al.: Int J Cancer 1981, 28:47.
  10. Izuno K.: Hepato-Gastroenterology 1995, 42:387.
  11. Koszarowski T., Nowacki M.: Choroby wątroby i dróg żółciowych. PZWL 1998, 360.
  12. Kumada T. et al.: Journal of Hepatology 1999, 30:125.
  13. Lee H.-S. et al.: Hepatology 1991, 14:68.
  14. Leray G. et al.: Hepatology 1989, 9:249.
  15. Liebman H.A. et al.: N Engl J Med. 1984, 310:1427.
  16. Lok A.S.E., Lai C.-L.: Hepatology 1989, 9:110.
  17. McIntire K.R. et al.: Cancer Res 1975, 35:991.
  18. McMahon B.J. et al.: Etiology, Pathology and Treatment of Hepatocellular carcinoma in North America. Gulf 1991, 231.
  19. Mita Y. et al.: Cancer 1998, 82:1643.
  20. Oka H. et al.: Hepatology 1994, 19:60.
  21. Oka H. et al.: Hepatology 1994, 19:61.
  22. Okuda K.: Cancer 1980, 45:2663.
  23. Okuda H. et al.: Cancer 1999, 85:812.
  24. Ruoslahti E., Seppälä M.: Adv Cancer Res 1979, 29:275.
  25. Shimada M. et al.: Cancer 1996, 78:2094.
  26. Takahashi H. et al.: Hepatology 1994, 19:1414.
  27. Zaman S.N. et al.: Lancet 1985, 1:1357.

Źródło: Postępy Nauk Medycznych 3-4/2001.